به گزارش بورس فوری، گزارشگری پایداری با ارائه اطلاعات در سه حوزه اقتصادی، زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی، اطلاعات مورد نیاز برای ذینفعان مختلف را فراهم می‌آورد. بنابراین، با ارائه گزارش پایداری افزون بر اینکه افشای اطلاعات عملکرد شرکتها به‌صورت کامل‌تری انجام میشود، تصمیم‌گیری مناسب‌تری توسط سهامداران، سرمایه‌گذاران و عموم مردم در این خصوص صورت می‌پذیرد.
پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فعالیت شرکتها، گزارشگری پایداری را به عنوان یکی از موضوعات چالش‌برانگیز و مسئله جهانی مطرح کرده است. جهان با مشکلاتی از همچون رشد جمعیت، افزایش قیمت حامل‌های انرژی و افزایش تقاضا برای مصرف آب و بحران‌های زیست محیطی مواجه است و به ناچار جوامع باید به سمت پایداری بروند. امروزه شرکتها برای بقا در عرصه رقابت، افزون بر حفظ توان مالی، لازم است مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی خود و تأثیرات آن را بر جامعه مدنظر قرار دهند و در این زمینه، اطلاعات مربوط به پایداری شرکتی را افشاء کنند. به طوری‌که همه ذینفعان از اطلاعات مربوط به پایداری شرکتی در تصمیم‌گیری‌های خود، استفاده کنند.
تعریف و مفهوم
· گزارشگری پایداری از مفهوم وسیع‌تری به نام "توسعه پایدار" منشأ گرفته و توسعه پایدار از دیدگاه کمیته جهانی محیط زیست و توسعه به معنی توسعه‌ای است که نیازهای نسل فعلی را برآورده کند، بدون آنکه توانایی و حق نسل آتی در تأمین نیازهایش از محیط زیست و منابع طبیعی را به خطر اندازد.
· از دیدگاه هیأت تجارت جهانی توسعه پایدار، توسعه پایدار یک فعالیت هم‌زمان است که باهدف رونق اقتصادی کیفیت زیست محیطی و عدالت اجتماعی است.
· پایداری شرکتی به معنای مسئولیت‌پذیری (اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) شرکت در مقابل آثار عملکردش بر محیط پیرامون است.
· گزارش پایداری، گزارشی است که توسط یک سازمان درباره اثرات اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و نظام راهبری (حاکمیت شرکتی) ناشی از فعالیت‌های روزمره منتشر میشود. گزارشی که توسط سازمان به‌منظور عملکرد خود اندازه‌گیری و افشا میشود و سازمان باید در مقابل ذینفعان داخلی و خارجی پاسخگو نیز باشد.
· پایداری، تلاشی برای فراهم کردن بهترین نتیجه برای بشر و محیط زیست فعلی و آینده است که شامل استمرار ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی جامعه بشری میشود.
· حاکمیت شرکتی: مجموعه روابطی که میان مدیریت، هیأت مدیره، سهامداران و دیگر اشخاص ذی‌نفع یک شرکت وجود داشته و تعیین‌کننده ساختاری است که توسط آن اهداف شرکت تدوین و ابزار دستیابی به این اهداف و نظارت بر عملکرد مشخص میشود.
· پایداری شرکتی و حاکمیت شرکتی ارتباط مستقیم و به‌هم‌پیوسته دارند. بنابراین، شرکتهایی که راهبرد خاصی درباره حاکمیت شرکتی داشته باشند، بی‌تردید پایداری آن‌ها از شرکت‌های فاقد حاکمیت شرکتی بیشتر خواهد بود. زیرا شرکتی که به‌صورت مؤثر رهبری میشود، طرفدار اصول اخلاقی است، به مسئولیت‌پذیری اجتماعی و الزامات زیست محیطی متعهد است و می‌تواند در عملکرد مالی و ایجاد منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بلندمدت، استوار و پایدار باشد.
تئوری و فلسفه گزارشگری پایداری شرکتها
· گزارشگری پایداری بر پایه تئوری ذینفعان ساخته‌شده و این تئوری نگاه جامع و فرا اقتصادی به نقش شرکتها داشته است. در این رویکرد ذینفعان با شرکت یک رابطه و تعامل متقابل دارند و آن‌ها موجب ارزشافزایی شرکت میشوند و در مقابل، عملکرد شرکت رفاه آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نظریه ذینفعان و نظریه حداکثرسازی ارزش، حداکثرسازی عملکرد پایدار و ارزش بلندمدت شرکت را در معیارهایی می‌داند که در آن، منافع تمام ذینفعان توازن داشته باشد. در زمینه حداکثرسازی رفاه ذینفعان و ثروت سهامداران، فعالیت‌های ابعاد غیرمالی پایداری، تناقض و همسویی دارد. نظریه ذینفعان به این موضوع اشاره دارد که فعالیت‌ها و عملکرد پایدار، ارزش بلندمدت شرکت را توسط برآورده ساختن مسئولیت اجتماعی شرکت، برآورده ساختن تعهدات زیست محیطی و افزایش شهرت شرکت بهبود میبخشد.
· نظریه مشروعیت، نظریه علامت‌دهی، نظریه نهادی و نظریه مباشرت، از دیگر تئوری‌های تبیین‌کننده گزارشگری پایداری شرکتها: نظریه نمایندگی هستند.
کارکردها و اهداف گزارشگری پایداری شرکتها
· تحلیل چشم‌انداز و بقای شرکتها،
· توزیع بهینه و عادلانه دارایی‌های بین نسلی،
· توجه به جنبه‌های سرمایه انسانی و دارایی‌های فکری در شرکتها،
· ایجاد توازن در منافع شرکتها بین ذینفعان،
· کلیدهای تداوم کسب‌وکار و مدیریت ریسک،
· جلوگیری از مواجه‌شدن اعمال مدیریت بلندمدت راهبردی و طرح‌های کسب‌وکار با مشکل،
· ایجاد قابلیت مقایسه عملکرد داخلی بین سازمان‌ها و بخش‌های مختلف صنعت که موجب درک ارزش حقیقی سازمان و دارایی‌های ملموس و غیرملموس میشود،
· افزایش شفافیت، ارتقای ارزش برند، حسن شهرت و مشروعیت، توانایی بهینه‌سازی در برابر رقبا، علامت‌دهی رقابت‌پذیری، انگیزش کارکنان و حمایت از فرآیندهای کنترل و اطلاعات شرکت،
کمک به جهانی‌شدن و مطرح‌شدن در سطح بین‌المللی،بررسی تطبیقی با سایر نقاط دنیا:
· گزارشگری پایداری به‌طور فزاینده به‌عنوان عاملی مهم برای بهبود پایداری شرکت شناخته میشود.
امروزه اهمیت مفهوم پایداری با توجه به ابعاد مختلف آن به اندازه‌ای است که سازمان‌ها و نهادهای زیادی در سطح جهان به این موضوع توجه دارند. فدراسیون ببین‌المللی حسابداران(CAFI) نیز در نشست اعضای خود به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته و حتی چارچوب نظری نیز برای مفهوم پایداری تعریف کرده است.
· در دهه ١٩٧٠ گزارشگری مالی سنتی در کشورهای غربی در برخی از مواقع از طریق گزارش‌های اجتماعی اضافی تکمیل می‌شد. در دهه ١٩٨٠ این تمرکز به سمت موضوعات زیست محیطی از قبیل تولید ضایعات و آلودگی تغییر کرد و اغلب جایگزین اولویت گزارشگری اجتماعی شد. در پایان دهه ١٩٩٠ گزارشگری در حوزه تحقیقاتی و اجرایی به‌طور فزاینده شروع به توجه هم‌زمان به ابعاد زیست محیطی و اجتماعی در یک گزارش مشترک کرد که اغلب به همراه گزارش‌های مالی سنتی منتشر می‌شد. این روند می تواند به‌طور مستقیم با توسعه تدوین داوطلبانه استاندارد از طریق الگوی گزارشگری جهانی مرتبط باشد.
· در کنفرانس «منشور زمین» سازمان ملل متحد در سال ١٩٩٢ موضوع توسعه پایدار در سراسر جهان وارد جریان اصلی شد و برنامه‌های پایداری در بسیاری از نقاط جهان متداول شد.
· پس از بحران اقتصادی غرب در سال ۲۰۰۸ نقش بورس‌ها و سایر شرکتها در مؤسسات مالی در توسعه و ثبات اقتصاد جهانی بااهمیت شد که یک سال بعد طرح بورس‌های پایدار به‌صورت نشسته‌ای دوسالانه جهانی راه‌اندازی شد که یکی از وظایف آن بررسی و پیگیری تحقق اهداف توسعه پایدار ملل متحد است.
· بررسی‌های انجام‌شده توسط موسسه KPMG نشان می‌دهد ۷۵ درصد از ۱۰۰ شرکت برتر جهان از لحاظ درآمدی و ۹۳ درصد از ۲۵۰ شرکت بزرگ جهان از لحاظ اندازه، طی یک روند صعودی از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۸ گزارشگری پایداری انجام دادند.
· در بسیاری از کشورها نظیر دانمارک، برزیل، سنگاپور، فرانسه و آفریقای جنوبی الزامات پایداری شرکتی اجرا میشود. همچنین کشورهای دانمارک، نروژ و سوئد، شرکتها را به گزارش آثار زیست محیطی ملزم میکنند. در اهمیت گزارشگری پایداری بیان میشود قوانین کشورهای فرانسه و انگلستان، شرکت‌های خاصی را برای گزارش اطلاعات با محوریت پایداری ملزم میکند؛ بنابراین، شاید پایداری شرکتها در دهه‌های اخیر مهم‌ترین نگرانی دولت‌ها و سازمان‌های تجاری است.
· بیش از ۱۰۰ کشور و بیش از ۱۰ هزار شرکت پایداری تهیه میکنند.
· در حال حاضر در ایالت متحده امریکا هیأت استانداردهای حسابداری پایداری مشغول تدوین استانداردهای حسابداری پایداری است و در سطح بین‌المللی هم دستورالعمل‌های منتشرشده توسط مؤسسه جی.ار. ای راهنمایی برای گزارشگری پایداری ارائه می‌دهد.
· قانون اتحادیه اروپا دستورالعمل گزارش غیرمالی که شرکت‌های بزرگ با منافع عمومی و با بیش از ۵۰۰ کارمند باشد را ملزم به ارائه گزارش سالانۀ اطلاعات غیرمالی و متنوع میکند و در آوریل ۲۰۲۱ این موضوع را اصلاح کرده تا مجموعه گسترده‌ای از شرکتها را شامل شود.
· شرکت‌های بین‌المللی گزارش‌دهی پایداری را بر اساس ESG(environmental ,social and corporate governance) تهیه میکنند.
عوامل مؤثر بر گزارشگری پایداری
· درون سازمانی: اندازه شرکت، دانش و نگرش مدیران درون شرکت، ساختار مالکیت، ویژگی‌های هیأت مدیره، سازوکارهای راهبری شرکت، ویژگی‌های رفتاری مدیران، نوع صنعت، فرهنگ سازمانی، صادراتی بودن محصولات، شاخصهای عملکردی شرکت و ...
· برون سازمانی: الزامات قانونی، بحران‌های آب و هوایی و زیست محیطی، وجود گروه‌های حفاظت از محیط زیست، مشوق‌های قانونی (معافیت مالیاتی، تأمین اعتبار و ...)، فرهنگ ملی کشور، فشار ذینفعان و نهادهای حرفه‌ای، وجود نگرش و الزامات اخلاقی، دولتی یا خصوصی بودن اقتصاد و ...
اهداف کلان توسعه پایدار
رشد اقتصادی و مشاغل شایسته، صنعت زیرساخت و نوآوری، تولید و مصرف مسئولانه، شهرها و جوامع پایدار، کاهش نابرابری، اقدام برای اقلیم، کاهش فقر اقتصادی، کاهش گرسنگی، سلامتی و رفاه، آموزش باکیفیت، برابری جنسیتی، دسترسی به انرژی پاک، آب سالم و بهداشتی، زیستن پایدار در آب و خشکی، صلح و عدالت، مشارکت برای اجرای اهداف
مراحل اجرای برنامه پایداری شرکتی: تبیین چشم‌انداز، کمیته پایداری، ایجاد معیارهای اندازه‌گیری پیشرفت، اجرای راهبرد و ارائه نتایج به ذینفعان.
چالش های کنونی در ایران
· عدم وجود استانداردهای حسابداری پایداری؛
در سراسر نقاط دنیا هم اکنون از دستورالعمل های منتشره توسط مؤسسه جی.ار. ای (از سال ۲۰۱۶) جهت تهیه گزارش پایداری استفاده میکنند که شامل شاخص محیط زیستی بر اساس نوع سرمایه‌گذاری و صنعت برای ارزیابی عملکرد محیط زیستی می‌باشد و معیارهایی در مورد انرژی، آب و فاضلاب، تنوع زیستی، پسماند، میزان انتشار و ارزیابی محیط زیستی تأمین‌کنندگان را دارا است.
حسابداری پایداری خاص صنعت که بر اساس آن صنایع به ۷۷ گروه تقسیم شده‌اند، صنعت موضوع آن استاندارد را توصیف میکند. وضعیت شرکت را در ۵ حوزه درآمد، هزینههای عملیاتی، غیرعملیاتی، دارایی و بدهی و هزینه سرمایه و ۱۳ متغیر بررسی میکند (سهم بازار، بازارهای جدید، قدرت قیمت‌گذاری، تحقیق و توسعه، هزینه، درآمد، هزینه سرمایه، ریسک‌های واگذاری صنعت و ...) و شامل موارد موضوعات افشا، سنجه‌های حسابداری، توافقنامه‌های فنی، سنجه‌های فعالیت می‌باشد استفاده میکنند.
- سختی ارتباط بین گزارش‌های مالی و گزارش‌های توسعه پایدار،
· اختیاری بودن، نبود الزامات و قوانین و مقررات باعث میشود صحت‌وسقم و قابل تائید بودن با نگرانی و ابهام همراه باشد،
· نبود سیستم مکانیزه در داخل شرکتها،
· عدم اگاهی استفاده‌کنندگان از این گزارشها و اثرات و مزایای این گزارش‌های،
· عدم‌کفایت تخصص حسابداران به‌تنهایی جهت سنجش اثرات محیط زیستی و...،
· عدم وجود ابزار کافی و مناسب جهت تهیه و ارزیابی این گزارش‌های،
· ضعف در زیرساخت‌ها و آموزش،
· عدم رشد نظام پاسخ‌خواهی و پاسخگویی و عدم مطالبه گری جامعه،
· انتشار صرفاً اطلاعات مثبت توسط واحد گزارشگر،
· احتمال نبود یکنواختی در اطلاعات ارائه‌شده طی سال‌های مختلف،
· بحث فزونی منافع بر هزینه،
· فقدان یک چارچوب مشخص برای گزارش‌دهی،
· نبود استاندارد و معیار یکسان جهت افشا و مشکل در قابلیت مقایسه برای ذینفعان،
· ترکیب فعلی هیأت مدیره که اعضای مستقل و دارای تخصص مالی در ترکیب یا وجود ندارد یا اندک است،
· بحث نحوه حسابرسی کردن و اظهارنظر جهت این گزارشها،
کلام آخر
حضور و دوام بحران مالی جهانی و ورشکستگی شرکتها، باعث شده تا شرکتها به موضوع عملکرد پایدار توجه کنند و همچنین مقام ناظر نیاز به افشا و شفافیت بیشتر اطلاعات شرکتها را احساس کند. نهادهای ناظر به عنوان امین مردم برای حفاظت از منافع عمومی ناچارند حوزه نظارتی را بر بنگاههای اقتصادی تشدید کنند. افشای داوطلبانه اطلاعات پایداری می تواند به افزایش دقت اطلاعات، کاهش پراکندگی پیش بینی تحلیلگران و در نتیجه کاهش عدم تقارن بین ذینفعان شوند. در حال حاضر، الزام و چارچوبی برای شرکت‌های ایرانی به‌منظور گزارش پایداری وجود ندارد؛ درنتیجه، شرکتها ابزار کافی و مناسبی برای اندازه‌گیری، اطلاع‌رسانی و پاسخگویی به ذینفعان داخلی و خارجی در جهت اهداف توسعه پایدار را ندارند.
پیشنهادات
· تدوین اصول، ضوابط و استانداردهای پایداری جهت تهیه گزارشگری پایداری مطلوب و الزام به تهیه این گزارشها توسط ناشران، با توجه به اینکه برخی از صنایع و کارخانجات بزرگ در برخی شهرها با استفاده بیش از حد از منابع طبیعی موجب خشکسالی، آلودگی آب و هوا، تخریب محیط زیست، اثرات مخرب بر جنگل ها و مراتع، مصرف بیش از حد انرژی های برق، گاز و ... شده اند (در شهرهایی مثل اصفهان، اهواز، عسلویه، تهران، کرمان، زنجان و ...) و به نحوی این موضوع ناپایداری باعث ناپایداری صنایع و شرکتها در بلند مدت خواهد شد که می بایست بحث پایداری شرکتها از طریق ایجاد پایداری زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی مد نظر قرار گیرد؛
· ایجاد شاخصهای پایداری و تدوین معیارهایی جهت رتبه‌بندی شرکتهایی که گزارش پایداری تهیه و ارائه میکنند بر اساس میزان رعایت مسائل پایداری و اعطای برخی از مشوقات مرتبط با امور بازار سرمایه به شرکتهایی که رتبه بالاتری در میزان رعایت پایداری دارند؛
· برگزاری دوره‌های تخصصی پایداری در شرکتها، نهادها و سازمانهایی که به نحوی در تهیه این گزارشات مرتبط بوده و همچنین ترویج فرهنگ آشنایی ذی نفعان با محتوی و اهدف این نوع گزارشها
* مطهره محمودآقائی
** کارشناس مدیریت نظارت بر ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار
به کانال تلگرامی «بورس فوری » بپیوندید
t.me/boursfoori